نخستین سالن های سینما در تهران

نخستین سالن های سینما در تهران

بخش دوم

دوسال پس از میرزا ابراهیم خان صحاف باشی سرانجام این روسی خان بود که توانست سینما را در ایران رواج دهد . مهدی روسی خان ،نام ایرانی یکی از تکنیسین های عبدالله میرزا قاجار است که نام اصلی اش ایوانوف بود . او در مهر 1254 در تهران متولد شد . پدرش انگلیسی و مادرش از تاتارهای روس بود ... .

... از ابتدای رمضان 1325 قمری / 1286 شمسی به نمایش فیلم در عکاسخانه ی خود اقدام کرد . دو آگهی از شروع کار نمایش فیلم روسی خان در روزنامه حبل المتین در فاصله ی یک ماه ( دوم مهر و بیست و سوم آبان 1286 ) وجود دارد :

یک - " خیابان علاءالدوله در عکاسخانه روسی خان ،یک ساعت و نیم از شب گذشته تا شش ساعت پرده های نوظهور بعمل سینه ما توگراف که عکس متحرک تازه ترین اختراعات است تماشا می دهد

... بلیط های واردین دو قران و سه قران . " ...

... با شناخت نسبی که از سینما به دست می آید چهره ی تازه ای وارد کار می شود که آقایوف ( آقایف ) نام دارد . او سالن تازه ای را افتتاح می کند . " در خیابان چراغ گاز قهوه خانه زرگر آباد دستگاه سینما توگراف دائر شده و پرده های نوظهور از قبیل جنگ روس و ژاپن موجود است و از آقایان واردین با کمال احترام پذیرایی می شود . از شب 24 از دو ساعت از شب رفته تا آخر شب حاضر برای پذیرایی هستیم . "

صبح صادق ،ش 166، 1286/8/8

... آقایوف به منظور ایجاد سالنی خاص برای سینما ،قسمت پشتی مغازه ای را در خیابان ناصری ( ناصرخسرو ) در اختیار می گیرد و سالن کوچکی را با بیست صندلی به راه می اندازد و کارش را به طور جدی تعقیب می کند . ...

... روسی خان هم که کارش بالا گرفته ،تصمیم به توسعه ی سالنش می گیرد . او حیاط تالار دارالفنون را که درست مقابل سالن تاجرباشی ( سینمای آقایوف ) است ،در اختیار می گیرد و با نیمکت 150 تا 200 جا ترتیب می دهد . روسی خان برای جلوگیری از گرما روی حیاط دارالفنون را پارچه ی آبی رنگی می کشد و به این ترتیب سالن نمایش جدیدی را به وجود می آورد و همچنین برای رونق کارش یک پیانیست و یک ویولونیست را نیز استخدام می کند که به هنگام نمایش فیلم بنوازند . ...

... روسی خان پس از تاسیس سالن خود در خیابان ناصری ،در تابستان 1287 ،به روسیه رفت و در شهر روستف ،یک صندوق فیلم خرید و پس از پرداخت عوارض گمرکی ،آن را وارد ایران کرد . پس از بازگشت روسی خان چنان اهمیت سینما زیاد شده بود که او در اندیشه ی ایجاد سالن جدیدی بر آمد و طبقه ی فوقانی مطبعه ی فاروس را در ابتدای خیابان لاله زار اجاره کرد و آن را با یاری حیدر خان بمبی ( حیدر عمو اوغلی ) دایر کرد . این سالن که بعدا به نام فاروس معروف شد ،دارای دستگاه مولد برق و بادبزن بود و رستوران و بوفه ی مرتبی  نیز داشت . ...

... روسی خان پس از رهایی از زندان از سالن دارالفنون صرف نظر کرد و سالن جدیدی را در دروازه قزوین ( بازارچه قوام الدوله ) به راه انداخت . قیمت بلیط این سینما 2 و 3 و 5 قران بود . فیلم های این سینما بیشتر روسی بود ولی گاهی نیز آثاری از دو کمدین معروف فرانسوی پرنس ریگادن و ماکس لندر نمایش داده می شد . ...

... روسی خان از موقعیت خوبی برخوردار بود تا این که آزادیخواهان و مشروطه طلبان مجددا به پیروزی رسیدند . محمد علی شاه به سفارت روسیه پناهنده شد ،و روسی خان که می دانست ایام خوشش با مختل شدن  وضعیت دربار عنقریب به پایان خواهد رسید ،برای آن که غافلگیر نشود ،سالن دروازه قزوین خود را تعطیل کرد  و در سالن فاروس نیز تغییراتی داد . روسی خان مرتجع که هواخواه استبداد بود تحمل مجاهدین را نداشت که در سالن فاروس با اسلحه هایشان به دیدن فیلم می آمدند ،بحث می کردند و گاه نیز کارشان به جنجال می کشید . او سرانجام این سالن را نیز در اواخر 1288 تعطیل کرد . ...

( روسی خان گفته است که سالن سینما فاروس بین پانصد تا ششصد نفر گنجایش  داشت که به نظر مبالغه آمیز است . اظهارات خان بابا معتضدی درباره ی این سالن موید همین نظر است . او در خاطراتش می نویسد که سالن فاروس هیجده متر طول و بین دویست تا سیصد نفر گنجایش داشته و برای نخستین بار در ایران روشنایی فیلم بوسیله آرک تامین می شد . )

... سینما فاروس پس از روسی خان در اختیار میرزا اسماعیل قفقازی ( ژرژ اسماعیلیف ) ،محاسب ( حسابدار ) وزارت جنگ قرار گرفت . ...

( فاروس ابتدا در اختیار ژرژ اسماعیلیف و سپس شرکت سینما ایران ( الکساندر لوین ،آرنولد یاکوبسون و امیل سورکوف ) قرار گرفت . )

... روسی خان در 1291 به فرانسه مهاجرت کرد و به خدمت همسر محمد علی شاه  در آمد و تا زمان مرگش ،در خدمت خاندان قاجار در " سن کلو " ( حومه ی پاریس ) بود . او در بیست و هشتم اسفند 1346 درگذشت .

منبع " کتاب تاریخ سینمای ایران 1357 - 1279 ،نوشته ی جمال امید ،چاپ اول ،بهار 1374 ،انتشارات روزنه ،صفحات 24 و 25 و 26 و 32 .